De burgemeester staat aan het hoofd van de gemeente en is de voorzitter van het college van burgemeester en schepenen.
Daarnaast heeft hij specifieke bevoegdheden die enkel hij kan uitoefenen. Zo is de burgemeester bevoegd voor de uitvoering van de bestuurlijke politie op het grondgebied van de gemeente en voor het uitvaardigen van dringende politieverordeningen. Hij kan alle maatregelen nemen die nodig zijn om de openbare orde en veiligheid te garanderen en kan ook de gemeentelijke fase van de noodplanning afkondigen.
Afhankelijk van de aard van de maatregel of beslissing, is het mogelijk dat het college van burgemeester en schepenen of de gemeenteraad deze nadien moet bekrachtigen.
De burgemeester is ook de vertegenwoordiger van de regering. Zo is hij belast met de uitvoering van de wetten, decreten, verordeningen en besluiten van de federale overheid, het gewest of de gemeenschap tenzij dit uitdrukkelijk aan een ander orgaan van de gemeente is opgedragen.
In de Vlaamse gemeenten benoemt de Vlaamse Regering de burgemeester uit de verkozen gemeenteraadsleden met de Belgische nationaliteit. Ook een benoeming buiten de raad is mogelijk.